Η Ελευσίνα στην Ελληνική Επανάσταση

Το 1821 η Ελευσίνα είναι γνωστή μόνο για το "στρατόπεδον" της, που σχηματίστηκε στα τελευταία χρόνια του Αγώνα, σε μια αποφασιστική φάση των επιχειρήσεων της Αττικής.

Το 1819 και το 1820 οργανώνονται διάφοροι φωτισμένοι άνθρωποι της περιοχής στην Φιλική Εταιρεία.

Ο Γιάννης Χατζη-Μελέτης, ο Χατζη-Μελλέτης Ράπτης, ο Αναγνώστης Στέφας οργανώνουν στρατιωτικά σώματα από Κουντουριώτες και Λεψινιώτες. Ο Γάλλος περιηγητής υπολογίζει τους αρματωμένους των χωριών Κούντουρα και Βίλια σε 1590 σε σύνολο 3577, ηλικίας από 15 έως 60 χρόνων. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος καλούσε τους Δερβανοχωρίτες να του στείλουν 500 άνδρες στη Λειβαδιά.

Οι Κουντουριώτες ειδικευμένοι στη συλλογή ρετσινιού και στην Παρασκευή εύφλεκτων υλών, όπως το νέφτι, εφοδίαζαν τα υδραϊκά πυρπολικά με αξιόλογες ποσότητες. Το 1822 με εντολή του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, παραδόθηκαν στο υπουργείο των Ναυτικών, 3,5 τόνοι νέφτι, 10,5 τόνοι κατράμι και 10,5 τόνοι ρετσίνι.

Τον πρώτο χρόνο του αγώνα μεταφέρθηκαν στη Σαλαμίνα , από το λιμάνι της Ελευσίνας περίπου 10.000 γυναικόπαιδα.

Στις 2 Σεπτεμβρίου 1823 το Εκτελεστικό Σώμα ενέκρινε , μετά από πολλές προσπάθειες , τη δημιουργία ξεχωριστής επαρχίας και την αποστολή αντιπροσώπων στη συνεδρίαση του Βουλευτικού Σώματος. Η είσοδος του πρώτου αντιπροσώπου, του Γεωργίου Διδασκαλόπουλου, έγινε στις 9 Οκτωβρίου 1823.

Tο 1824 , την πιο δύσκολη περίοδο της Επανάστασης, που ο Ελληνισμός σπαρασσόταν από εμφύλια διαμάχη, η Ελευσίνα γινόταν από τα σημαντικότερα κέντρα του Αγώνα στην Ανατολική Στερεά. Το μοναδικό κέντρο επικοινωνίας των Ρουμελιώτικων στρατευμάτων με τη διοίκηση.

Το 1825 βρίσκονται στην περιοχή ο Μαυροβουνιώτης και ο Κριεζιώτης.

Το 1826 κατευθύνεται προς την Αθήνα ο Καραϊσκάκης και στρατοπεδεύει στην Ελευσίνα.

Το στρατόπεδο της Ελευσίνας κρατά καθηλωμένο στη Θήβα για τερεις μήνες τον Κιουταχή που έρχεται να καταλάβει την Αθήνα.

Άγνωστα παραμένουν τα ονόματα των περισσοτέρων αγωνιστών της περιοχής. Είναι γνωστά περίπου 150 ονόματα αγωνιστών που εγκαταστάθηκαν μετά την Επανάσταση στη Μάνδρα, στη Μαγούλα και την Ελευσίνα και το 1844 προτάθηκαν "δι' απολαβήν αριστείου του Αγώνος".

Το 1828 δημιουργείται η Δημογεροντία Δερβενοχωρίων, στην οποία οργανικά ανήκε η Ελευσίνα. Στις 14 Αυγούστου 1829 ορίζεται νέα διοικητική αρχή η "Δημογεροντία Μεγαρίδος", στην οποία ορίσθηκαν οι Γιαννης Χατζη-Μελέτης, Αναγνώστης Στέφας και ο Σπύρος Μπερδελής με γραμματέα το Χ. Τριβυζά.

Η καλλιεργήσιμη γη της Μεγαρίδας υπολογιζόταν 33.597 στρέμματα ( 228 ποτιστικά , 33.3369 ξερικά) . Εκατό χιλιάδες ελαιόδενδρα , 977 στρέμματα αμπέλια.

Το 1839 άρχισε η κατασκευή δυο αμαξιτών δρόμων, προς Μέγαρα και προς Θήβα και το λιμάνι παρουσίασε κάποια κίνηση , καθώς τα αγροτικά προϊόντα της Βοιωτίας διοχετεύονταν προς Πελοπόννησο και τα νησιά.

Στις 25 Μαΐου 1842 ιδρύθηκε το "Υποτελωνείον Ελευσίνος" που υπαγόταν στον Πειραιά.

Στις 25 Νοεμβρίου 1845 ιδρύθηκε "Υγειονομικός Σταθμός" για την πρόληψη μετάδοσης ασθενειών από πληρώματα πλοίων.

Τον Ιανουάριο 1849 ιδρύθηκε "Ειρηνοδικείο Ελευσίνος", Γ΄ τάξεως.

Το 1850 ο πληθυσμός της Ελευσίνας ήταν 137 οικογένειες με σύνολο ατόμων 585.

Το 1854 ένας σεισμός πλήττει την περιοχή έχει σαν αποτέλεσμα και οι τελευταίοιν κάτοικοι των Κουντούρων να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και κατέβουν προς τη θάλασσα.

Το 1879 οι κάτοικοι έφθασαν τους 1185.

Κατά τα έτη 1837 - 1852 αναφέρονται έξι φοιτητές που φοιτούν στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Το 1860 η Ελευσίνα άρχισε να αλλάζει όψη με την ανέγερση νέων κατοικιών και με την εγκατάσταση περιστασιακών εμπόρων για τη διακίνηση του λίγου γεωργικού και κτηνοτροφικού πλεονάσματος προς την Αθήνα και την Κόρινθο.

Εξαιτίας της κίνησης η κυβέρνηση επιβάλλει διόδια για τις άμαξες και τα άλογα που διάβαιναν την εθνική από Ελευσίνα προς Θήβα και αντίστροφα.

Το 1868 τα διόδια επεκτείνονται και στο δρόμο Αθήνας - Ελευσίνας - Μεγάρων , όχι μόνο για τα φορτηγά ζώα και τις άμαξες αλλά και για τα βοοειδή και τα αιγοπρόβατα που προορίζονταν για την αγορά της πρωτεύουσας.

Το 1878 με την κήρυξη του ρωσοτουρκικού πολέμου αναπτερώθηκαν οι ελπίδες για την απελευθέρωση και των άλλων περιοχών, Θεσσαλίας, Μακεδονίας, Ηπείρου. Διακόσιοι νέοι άνδρες της δυτικής Αττικής πήραν μέρος σε μάχες με το βουλευτή Μεγαρίδας Γεώργιο Νικολαΐδη στις 2 και 12 Φεβρουαρίου 1878.

Στη Θεσσαλία βρίσκονται αρκετοί νέοι στη δύναμη του υπομοίραρχου Κωνσταντίνου Κριεμάδη από τα Βίλια.